Skip to main content

Pathian khawngaihna Mizote chungah a lang - C. Lalnunchanga



Kan naupan laia Pu R. Vanlawman, ‘Mizo an thi ve thei lo’ (tih niin ka hria) a ziah kha chanchinbuah ka chhiar a. Indopui Pahnihna lai vêl khan motor chesualah Mizo pakhat a thi a, Bawrhsap Mc Donald-an a hriat chuan mak a ti hle a, “Mizo an thi ve thei em ni?” a ti a ni âwm e, hetiang lam hawi hian Pu Vanlawma khan a ziak. Vawi khat chu Durtlang khamah motor a tlan liam a, Mizo leh Vai an chuang ho va. Vai zawng an thi a, Mizo chu an dam chhuak vek, tih thute kha an sawi thin.

Pu James Dokhuma ziah ‘Singapore-a Mizo Saltângte’ tihah khan mak deuh deuhvin, thihna ngei tura ngaihah Mizo sipaite an khawchhuah thin thu a sawi a. Indopui Pahnihna a chhuak a, Singapore lak tumin Japan-in thlawhtheihna leh laipuiin khawpui chhung a sai dup dup a. Tum khat phei chu bomb siper leng ur ur hnuaiah Mizo sipaite chu an awm a, an bul lawk lawkah laipui muin a rawn deng a; mahse, mak takin zawhte chauh a thi a ni. Tum khat pawh Japan thlawhtheihnain a rawn rûn laiin Dr Rosiama chu tên khur pakhata zuan luh a tum a; mahse, an sipai hotute leh sister-ho an lo awm khah vek avangin a leng lo va, a thlang thing hmunah a insaseng a. Nakin lawkah chuan thlawhtheihna a lo thlawk vang vang a, a zuan luh tumna tên khur tak chu a rawn bomb fuh a, a chhunga mi zawng zawng chu an thi vek a ni.

Tu ziah ber nge ka hre mai lo. Vawi khat chu damdawi in ( a ni âwm e) chhungah Mizo leh Vai an awm laiin, thlawhtheihnain an awmna in chu a rawn bomb a, Vaiho zawng an thi a, Mizo zawng an dam.

Lushai Scout-te kha Burma rama Japan sipai, tangrual sipaiten an luh chhuah dawna han enthlatu, râl hma tâwng an ni a. An hnathawh kha a hlauhawm lutuk a, a tirtu Sapte ngei pawhin tu mah dama an lo kir leh an ring lo; mahse, mi pali nga vel an thi a, dam takin an lo haw leh a. Lushai Scout-a tel ve Rev. Zokima chuan, “Keini chu tleirawl hawklak, eng mah lungkham nei lem lo kan ni hlawm a, Pathian ngaihsakna em em pawh kan nei hran lo va; nimahsela, Zoram puma nu leh pa zawng zawng, Kohhranin min tawngtaisak reng a; chuvanga lo kir leh thei chu kan ni,” a ti a. Hei hi a pawimawh hlein ka hria.

Kum 1918-a Indopui Pakhatna a han tâwp rual khân khawvel pumah influenza hripui a lêng a, indonaa thi aiin influenza vânga thi an tam zâwk a. Kha hripui pawh khan Mizoram pawh a rawn thleng chawpchilh ve nghâl a, sipaiho put darh nia hriat a ni.

Influenza hripui darh hnu lawk hian ‘zâwng hri’ pawh a lêng ve nghâl a, a rualin Mizoram a tuam a.  Zâwng hri hi Manipur leh Tripura atanga lo lût a ni a. Zâwng hri lo darh dân: Rêng ram, Zampui khuaa awm Saptâwnate phaiah an zin a, rêlah an chuang a, an bulah chuan Vai pakhat a mu a, a taksa lang lovin a inkhuh hlun mai a. Chu mi chu zâwng hri vei a lo ni si a. Saptâwnate chu an vun a bawl ve ta a. An lo haw chuan an khua a sik a, ni lum an ai a, nulahovin an hmai vêla bawl chu arngeng emaw tiin an dehsak a. Zâwng hri a lo ni si a, Rêng ramah chuan a darh ta chiam a, an thihpui nasa hle a. Rêng ram atang chuan Mizoram lamah a lo darh chho ta zêl a. Hri hi zo aiin phai apiangah a nasa, mi thenkhat chu khaw daiah an dah hrang a.

Influenza kha an hlau em em mai a; mahse, zâwng hri a lo lên chinah chuan influenza chu a ve lek a ni ta mai a. Influenza aiin zâwng hri avâng hian thi pawh an tam zâwk hle a. Hmâr Khawlian leh Phuaibuang inkâra Lêtzakaia khua Hriangtuinek chu Mizoramah hripui avanga thi an tamna ber a ni a.

An lal Lêtzakaia chu kum 1913-ah a thi tawh a, a nupui Khapkhawtlingi chu Hriangtuineka rorêltu, lalnu a ni a. Mizo ramah chuan influenza hripui kha kum 1918 November thla vêla darh tan a ni a. Kum 1919 kum tirah Lêtzakaia khawperte chuan influenza an kai ve tan a, thi pawh an awm nual a. He tih lai hian Manipur-a Mawirangah Rokunga leh a thiante sumdawngin an kal a. Chu khuaah chuan zâwng hri vei, khaw daia an dah hran a awm a. Rokunga chuan, “Zâwng hri vei ka la hmu ngai lo,” tiin a hmunah a va en a.

Manipur atanga an khua Hriangtuineka an haw hnuin khawtlangin Tuivai luiah sangha an vua a. Ina an haw hnuin Rokunga chu a khua a sik a, a taksate a vual a, a thi ta mai a. Sangha ei sual vânga thi-ah an ngai a. An khuate chuan an lênpui a. Mahse, a tûk maiah Hriangtuinekho chu an khua a sik a, an taksa a pán a, an damlo ta sup sup mai a. A hnua an han ngaihtuah lehin Rokunga chu zâwng hri vânga thi ni ngeiin an hre ta a.

Kum 1919 May thlaah chuan influenza leh zâwng hri chuan Hriangtuinek khua chu a rûn ta tak tak a. Zâwng hri chu a hlauhawm leh a râpthlak êm avângin influenza chu hlauh tinah pawh an tin lo hial a. Kristian an la tlêm a, an inenkawlna ber chu puithiam inthawitir a ni a, a sâwt si lo. May thla chhûngin influenza vângin mi 35 leh zâwng hri vângin mi 195 an thi a. Manganna, tah leh ha thialna chuan an khua chu a khuh a, “Eng tikah nge ka hun a thlen ve ang?” tiin lungngaiin an vân thuap a. An thi zawih zawih a ni ber a. An thih tam ber niin ni khatah mi 24 an thi a. A then khumah an thi a, a then bang nghengin an thi a, a then buhzêm nghengin an lo thi a. Zan khat thil thua chhungkuaa lo thi mang thakte pawh an awm a. Khawper pahnih nêna chhiar telin Lêtzakaia khuate chu mi 385 an thi a ni.

Influenza hri veite chu an hritlang a, an khua a sik a, an hnap a tui a, an khâk vak vak thin a.  Zâwng hri vei erawh chu an pang an durh a, durh chu a keh a, an taksa pum, an hmai leh kephah thlengin pânin a bâwm a, a men pawh an meng thei lo va, an taksa khawi lai pawh a tui hluam hluam reng a. Puan an sin chuan pan hnai leh puan a inchar bet a, chhuata an mut lahin dâpahte chuan an pan hnai chu an tât kâwi zei zui a, a inchâr zêl bawk si a. An thih chuan an rim a chhe hma em em mai a.

An lal fapa Lalmanga chuan ten lo leh tih hauh lovin damlo leh mitthite chu a buaipui a; chuvâng chuan an khaw tlangvalte pawhin rim takin an bei a. Zingah in tinah kal lâwrin mitthi an awm em tih an en a. Mitthite chu dah reng lova phum nghâl thuai thuai an ngai a. Tlangvalte chuan zing atangin thim thak thak thlengin thlân an lai a. An thih tam ni phei chuan tlangval an indaih lo va, thlan khur khata mi pahnih pathum inphum a ngaih châng a tam a. Hri vei lo mah se, mi thenkhat rimtawng lutuk chu chet pawh che thei lovin an tlu der a. Hmeichhia pawh bâng lovin mahni chhûngte thi chu an thlan an lai ngawng ngawng a, a zo hmasain mi dang an tanpui lehnghâl zêl a, chutiang chuan tu mah ruang inpaih ringawt awm lovin thlanah an inphum a. Sawrkar chuan Letzakaia khuaah chuan Thuama leh Nela a tir a, damdawi kentir tur a nei si lo va, an bân zaisak mai loh chu tih theih an nei lo. Influenza chu Mizoram pumah a darh  a, zâwng hri erawh chuan Mizoram a tuam chhuak lo hlauh a ni.

Kum 1880 Thingtâm vêl khân Mizoramah zâwng hri hi a lêng tawh a; mahse, eng ang takin nge an tawrh hriat a ni lo va. Kum 1908 March thlaah Aizawlah vei an awm thu sawi a ni a, Mizo thi an awm hriat a ni lo va, Vai pakhat thia sawi a ni. Chumi hnu kum 1913 January thlaah Lungleia mi dumhovin an vei a, thi an sawi hriat a ni lo. Chûng hun lai atang tawh chuan sawrkarin Mizote chu hri dan nân bai zai turin a ti a, khaw hrang hrangah bânzai (vaccinator) a tir a. Mahse, nu leh pa tam tak chuan an fate bân zaitir hlauvin ramhnuaiah an bihrukpui chawn chawn a. Naupang tap tihthaih nân, “Bang rawh, i ban loh chuan bânzai an lo kal ang,” an ti a. France rama kalte khân zâwng hri danna hi an la a; chuvâng chuan an awmna khaw tinah France rama kalte chu mitthi buapuitu berah an tang a ni.

Influenza leh zâwng hri hi khawvela hripui râpthlâk ber a ni a. Mizo ramah ngei pawh tum hnih khat aia tam a lêng a. A damdawi chu sawi loh, a inenkawl dân tur takngial pawh hre lovin, a hauvin an lo sepui ruah tuar tawp a ni a. A dik tak chuan Mizo hnam pumpui mang pak theihna khawpa inkaih darh awlsam leh hlauhawm a ni a, an pûl puk puk lo kha thil mak, Pathian khawngaihna liau liau a ni.

Comments

Popular Posts

Albert Einstein chanchin i hriat loh te

ZORAM TODAY | October 20-2 November, 2015 - Lalmuansanga Hlondo Khawvel awm chhung zawnga theihnghilh tawh ngai loh tur, mi tam takin scientist ropui bera an ngaih Albert Einstein hian chanchin maksak tak tak a ngah hle; hriatreng a nih theihna tura khawvel a hnutchhiah thilte hi ropui tak tak a ni hlawm. A nunkawng zawha a thil tihte avangin vawiin thlengin amah belchiangtute mak tih leh ngaihhlut a la hlawh zel a ni. Albert Einstein chungchang i hriat loh 10 (sawm) lek i hre leh tur hian i ngaihsanna a tizual nge a tinêp sawt ang le? Theory of Relativity Albert Einstein-a theory ropui bera ngaih ‘Theory of Relativity’ hi midang hnen atanga a ruk, ama hming chawia buatsaih niin mi thenkhat chuan an ngai. German scientist David Hilbert leh ama tantu te chuan, he Theory of Relativity hi Albert Einstein-a’n a hnen atanga rua hmingthatna zawng zawng khûmah an puh a ni. A nihna takah chuan Hilbert hian Einstein-a theory tam tak hi a copy zawk niin an sawi. Mi tam tak chuan, Einst...

Khiangawia khualzin kawng

ZORAM TODAY | September 1-14, 2015 - Fela Ngente Kum 1967 a ni a, Thailand rama Yasothon Province-ah chuan loneitu inngaitlawm leh ngilnei tak, taima em em bawk a awm a, a hming chu Yam a ni. An khuaah chuan nula zak thei lo ve tak a awm bawk a, ‘Joei’ tiin an ko thin. Kan hriat awlsam dan tur chuan Yam hi ‘Khiangawia’ kha a ni a, Joei hi ‘Vuani’ tia kan hriat kha a ni! He lemchan hmuhnawm em em hi a thupui chu ‘Yam Yasothon’ a ni a, kum 2005, September ni 8-a an tihchhuah tawh a ni. A hnuah part 2 leh 3 te an siam leh a, tunlaia lar em em hi Yam Yasothon-3 niin kum 2013, August ni 8-a an tihchhuah kha a ni. Yam Yasothon-3 Hei hi Khiangawia film thar ber a ni a, a thawnthu tlangpui chu kan hre nual tawh awm e. Khiangawia leh Vuani te chu an innei chho ta a, an fate pawh an puitling chho tan tawh. An fapa upa zawk Khiangmawia leh Khiangawia bialnu hlui Neihsungi fanu upa zawk Jawr-i te chu an inngaizawng a, Khiangawia fapa naupang zawk Khiangsata leh Neihsungi fanu nau...

Advertisement chhuah lovin SSA zirtirtu 58 la

ZORAM TODAY | October 20-2 November, 2015 Sarva Shiksha Abhiyan (SSA), Mizoram hnuaiah kumin 2015 April thla hnu lamah advertisement chhuah lovin zirtirtu leh thawktu dang atan SSA contract scheme hmangin mi 58 lak an ni. Right to Information Act(RTI) hmanga zawhna, Mizoram SSA Mission Additional State Project Director leh State Public Information Officer(SPIO) ni bawk V. Lalsiamthara’n a chhan dan chuan, SSA hnuaia Middle School leh Primary School-a thawk tur hian advertisement chhuah lovin Mamit district-ah 14, Kolasib district-ah 12, Lunglei district-ah 11, Lawngtlai district-ah 8, Aizawl district-ah 6,  Champhai district leh Serchhip district-ah 3 ve ve leh, Saiha district-ah 1 lak an ni. Heng mi 58 te hi UPST(VIII), UPST, Art Instructor, RP(BRC), RP (Subject Specialist) leh RP (CWSN) te niin heng mite hian an hna an zawm vek tawh a ni. Sawrkar hnuaia hna thla thum aia rei thawh dawn chuan district employment exchange kaltlangin hnaruak awm zat leh dil theih dan tur kim...

Zoram tana voh Vohbik

ZORAM TODAY | October 20-2 November, 2015 - Fela Ngente Hosana’ leh ‘Khualzinna ram’ tih hla hre pha lo tan pawh ‘Vana h lawmman ka tan a awm’ tih hla chu hriat loh rual a ni lo vang. ‘The Sun Beams’ hun a liam a, kum 2000 AD a lo her chhuah meuh chuan Mizo gospel music industry sawi nghing lawih thei thil a thleng ta! Kum 2001 June thla a lo thlen chuan tun thlenga kan hriat lar tak em em ‘VOHBIK’ chu Aizawl nula zaithiam palite’n an din a, member panga ni tura an inbeisei viau laiin an zinga pakhat chuan rokhawlhna avangin a zawm thei lo va, Zoram rimawi khawvela hming dai leh ngai tawh lo turin ke an pên ta a ni. An indin tirh hian hming an la nei mai lo va, Mizo hming neih ngei an duh bawk si avangin an phuah kual nasa hle a, a enga mah chu remchangin an hre thei si lo va, thla khat hnu velah an member zinga pakhat Vari zan mu chu zing dar 2 velah a harh hlawl mai a, ‘Vohbik’ tih chu a rilruah a awm ta tlat mai a; tichuan, in-phone kualin a hming chu an duh hle a, a lehl...

ZNP in an President hluiin dan a palzut an ti

 ZORAM  NATIONALIST  Vawiin September 25, 2020 hian Zoram Nationalist Party(ZNP) chuan an General Secretary JV Pahlira hminga thuchhuah an siam ah ZNP chuan MLA 10 laiin Mizoram Assembly Speaker hnena ZLP Opposition Group Leader Pu Lalduhawma, MLA Ex-President, ZNP chu India Constitution 10th Schedule Para 2(2) a bawhchhiat avanga, a MLA nihna disqualify tura thu an thlen hi thil tih awm takah ZNP Gen. Hqrs chuan a ngai a ni, an ti. An thuchhuah in a tarlan danin ZNP Constitution Bung 7, Para 34 in a sawi angin ‘General Assembly chu Party inkhawmpui lian ber leh thuneitu sangber a ni’ atih mek lai leh Bung 6 Para 33(C) National Council thuneihna - “Thu hmanhmawh ah chuan General Assembly ai a awh thei ang” tih a ni laia ZNP Constitution bawhchhia a ZNP pumpui ZPM Party a in chhunluh vek thu a puang ringawt mai chu mak an tih thu sawiin " MLA (Lalduhoma) a nih ve theihna tur atana kawng engkima theihtawp chhuah tu ZNP mipui te zahlohna leh palzutna-ah ZNP Gen. Hqrs. chuan ...