Skip to main content

Mizo zingah tuai leh patil an pung

ZORAM TODAY | October 6-19 October, 2015
Tun hnaiah neih inang inngaizawng te, inkawp satliah mai ni lo nupui pasal anga innei eng emaw zat chu Zoram chhungah an awm ve ta a, neih inang inkawp chungchang hi he khawvelah pawh ‘ titi ‘ lian tak leh sawi hat hat kai a ni a; khawvel ram ropui America ramah meuh pawh an buaipui nasa a, heng mite tan hian ‘dan’ tesep pawh an zam zing malh malh hle a ni. India rama court rorelna sang ber Supreme Court meuh pawhin an tan hian dan tha deuh a siam ta bawk.


September ni 23, 2015 khan NGO Coordination Committee meeting chu MHIP general headquarters office-ah neih a ni a, hetah hian CYMA, MHIP, MUP, MZP leh MSU hruaitute an tel a. Heta NGO hruaitu kalkhawmte hian Mizo zinga tuai leh patil lo pung ta zel chungchangah  a tul anga hmalak dan tur ngun takin an ngaihtuah a, “Tunlaia tuai leh patil lo pung chho ta deuha ngaih theih tura lo awm ta chu a tul anga hmalakho tha kan ti tlâng,’’ tiin he thil, kan society-in a tawn mekah a tul anga hmalakho an tum.

‘Tuai/pherh’ kan tih maite hi Aizawl khawpui chhunga zan lama inlar thin hi sawm atanga sawmhnih inkar vel lai an awm a, zan lama inlar lem lo tuai anga kan cheibawl hi chhiar tham fe an awm nia hriat a ni bawk. Patil tak erawh chu engzat chiah nge awm tih hriat chian a har a, heng zan lam chhuakte hian zu leh ruihtheihthil an khawih deuh vek nia an hriat thu YMA hruaitu pakhat chuan Zoram Today a hrilh.

Tun hnaia Vanapa Hall, City Park leh Zodin bawr vela zan lam chhuak thin vaitu helai huam chhung Branch YMA intel khawmte’n, ruihtheihthil bakah tuai leh patil inlar thin tihrem tuma an hmalakna ‘Joint Operation’ tia an vuahah chuan tuai leh patila insiam chawp eng emaw zat an man tawh a. Heng zinga a tam zawk mah chu zu leh mipat hmeichhiatna lama inhmang mai ni lovin, ruihtheihthil chi hrang hrang zuar te, damdawi zuar atanga an ‘mawng’ thlenga lo zuar duh tawk te thlengin an awm a ni. Hengte hian rin loh tak takin tlangval tha pui pui leh mi pasalte pawh mawng lamah mipat hmeichhiatna an hmanpui ve thei mai zel niin an zinga pakhat chuan a sawi.
 
Tuai leh tun hnai maia Mizoram-a lo lang chauh a ni lo. Kum zabi 18-na tawp lam (1770-90 vel) khan Mizote zingah tuai an lo awm tawh! Chuaungo khua, Saihmar khaw lalpa Lalkanglova kha tuai a ni a, tuibur zu-a pawnfen a fêng thin chu Phulpui-a chêng Palianho chuan hlain an lo deusawh hle tawh a ni (Hrangthiauva. Mizo History). Hei hi Mizo history-a tuai lanna hmasa ber a ni awm e.

British hovin Mizoram an awpa Bawrhsapte’n ro an rel lai khan, tuai awm an khap nghal a. ‘Tuai khawfang’ awm thinin chungho chuan khaw tin an hrût kual a, mi thawh sa eiin an tei kual a, bawrhsapin khapin a hnuaia mi ang hian order a chhuah nghal vat a ni.

Order No. of 1909.10
In future all Tuais who are clearly of the male sex are to abandon wearing women’s clothes and are to live as men, all will pay revenue and do cooly work...

Tun hnaiah tuai leh patil chungchang hi kan ramah kan hre larin kan buaipui chho ta viau a; thenkhat, an pian tirh ata he lam kawng hawi ta tlat an awm laiin thenkhat erawh chu an taksa a puitlin uaih tawh  hnua rawn tuai/patil ta mai te, intihhmuh vang ringawt leh mite’n an  chhaih/koh thin dan avanga ‘pangngai lo‘ chho tate an ni deuh ber. Mizo mipuite hian eng ang chiahin nge tun dinhmunah heng mite hi kan society-in kan lo dawnsawn a, kan lo pawm dan, tihah pawh ngaihdan a inang lo nuai thei ang.

Central YMA General Secretary Pu Vanlalruata chuan, “Pianpui ni lo (tuai original ni lo) ti mai ila, intituai leh patil chawpho, nasa satliah mai ni lo rapthlak taka incheia khawlai lun laia inpho lang ngam pha tawh chinho hi  chu tawngka nem deuha hneh an harsat viau laiin khauh deuh taka enkawl chuan an sim thei tih a chiang,” tiin a sawi a, “YMA-in Home leh Centre thenkhat enkawl tura tuai leh patil kan dah luh hote hi uluk leh khauh taka dimdawi lutuk lo va, a bikin tuaite an enkawl kan hmuh atangte hian enkawl that theih an ni tih a lang chiang viauah ka ngai,” tiin ZORAM TODAY zawhna chhangin a sawi.

Mizo Hmeichhe Insuihkhawm Pawl (MHIP) pawhin tun hnaia tuai leh patil ngampa taka an rawn pung chho hi an vei hle a, September ni 15-a MHIP general headquarters meeting chuan hemi chungchangah NGO dangte nena hma lakho an rel nghe nghe. MHIP President Pi Lalthlamuani chuan, “Hetiang tirem tur chuan naupan lai atanga chhungkuaah inenkawlna tha leh dik hmanga nu leh pate’n kan fate kan enkawl a pawimawh khawp mai. MHIP-in tuai leh patil tirem zawnga hma kan lak dawn  avang hian anni (tuai leh patil) hian min en dan dang lo se, hmusit zawng leh diriam lam ni lova nunphung pangngai an zawh leh theihna turin hmangaihna leh lainatna nen an tana tha tur zawkin hma kan la dawn ani tih min hriatsak se kan duh a. An tan tawngtaina nen theihtawp kan chhuah dawn a ni,’’ tiin ZORAM TODAY a hrilh a, mithiamte nena inrawn tlangin hemi kawngah hian seminar emaw, workshop emaw neih thuai an tum thu a sawi bawk.

MZP President Lalhmachhuana chuan, “Pathian-in mihring a siamin mipa leh hmeichhiaah a siam a, mipa chu ‘mipa’ nihna tilang chhuak a, mipa ang taka awma kawppui atana hmeichhia nei tur a nih thu leh, hmeichhia pawhin chutiang chiah chuan ‘nu’ taka awma kawppui atan mipa ngei neih tur a nih thu, thudik awm sa hi chhungkua atanga inzirtir leh, kohhran leh khawtlangah pawh kan sawi tam a ngai khawp mai. Tuai leh patil hi khawtlang leh mipuiin kan pawm lo a ni tih hi nasa  taka kan lan chhuahtir a tul ka ti hle,’’ tiin a sawi bawk.

MSU President P.C. Lalrinhlua chuan, “Tuai leh patil hi, mahni pianken ni lo anga awmna a ni a, min siamtuin mipa leh mipa ni turin min siam a, chutiang ni lova awmte hi pawm theih loh hulhualah ka ngai,” tiin a sawi a. Chutih rualin, pianken hrim hrim an awm a rin thu leh an chungchang chu a sawi phak a nih loh thu a sawi a, chutiang ni lo chu rilru piangsuala a ngaih thu a sawi bawk a ni.
 
Hetih lai hian tuai kan tihte ngaihdan erawh a hrang hle thung. Tuai pakhat, zirna lama tawng sang tak chuan ZORAM TODAY zawhna chhangin, “Tlema khawsa thei deuh te, pangpar khawi thiam emaw, beautician thiam takte chu mi tam zawk chuan kan ngaisang emaw tih mai turin kan zahpui chuang lo va, tuai rau rauvah a rethei leh dinhmun harsa zawkte hi an ngaimawh mai mai chauh zawkah ka ngai,” tiin a sawi a, chhungte emaw, khawtlang zah vanga mahni rilru ni lo pui pua awm lui hram hram an tam hle nia a hriat thu a sawi bawk.

Tuai pakhat, mithiam tak chuan NGO hmalak tum dan chu sawiselin, “Pathian-in duh taka a siam theuh theuh, kan inang lo hle. Hetiang dinhmuna ding tura min siamtu hi min hmusittute hi an ni. Chutiang ni lo se tun dinhmun hi ka thlen ka ring lo,” tiin a sawi phiar phiar mai! Chu mai pawh duhtawk lovin, “Tuai zawng zawng hi kan mawngkua a hur vek kher lo! Vanram ka kai hunah chuan min hmusittute hi ka nuih khawp ang. Tuai hi Pathian malsawmnaah ka ngai,” tiin a sawi bawk.

Tuai pakhat, dai zau ve tak pakhat pawhin, “Mizo tuai zawng zawng hi ‘Pherh’ an ni vek lo. Thenkhatin khaihlum hial an duh te a nih chuan khaihlum chiah sela, Aizawl khawpui hi a function tawh lo vang. Chung mite chu Aizawl nu hausa pui puite hian an ngei ngawt ang,” a ti ve bawk. A thu sawi dan hmangah chuan, heng tuai leh patilte leh Aizawl nu hausa thenkhat chuan inzawmna ‘eng emaw tak’ an nei tih a tilang a ni.

Mizoram University-a Psychology Department Professor Zokaitluangi chuan tuai leh patil chungchanga ZORAM TODAY zawhna chhangin, “Tuai leh patil awmna chhan hi kawng hrang hrangin a awm thei a; pian tirh atanga tuai/patil rilru ang pu nghal hi sangkhatah pakhat emaw pahnih vel bak an ni lo vang. A tam zawk hi chu mipain an tih ang tih ve theih loh vanga hmeichhe rilru pu te, mipa tih thin ang thil hrang hrang ti ve theia inhriatna neih avanga ‘pa’ ta tlat te an awm a, a tam ber hi chu chhungkuaah an naupan lai atanga nu leh pate’n fate enkawl kawnga an inthlahdah vang a ni deuh ber ang,’’ a ti.

Mi tam tak chuan, Psychologist-te’n ‘naupang hrem loh tur, corporal punishment pawh pek loh tur’ an ti ringawt a. Mihring chu kan mizia azira enkawl thiam ngai tak tak vek kan ni a; a then chu vuaka sim mai thei an awm laiin thenkhat chu vuak mai pawh ni lo hremna hrang hrang pek pawh a sim duh chuang lo an awm bawk. Chutih rualin tawngkam thlum leh han fak zeuha an mizia siamtha nghal mai an awm bawk,” tiin Professor Zokaitluangi a sawi a ni. Tun dinhmunah tuai leh patilte hi an zalen viau rualin, tuaite hian endawng leh hmuhsit an hlawh viau a, chuti chung chuan tuai, mahni nihna zahpui lo hi an pung zel a ni. 

Comments

  1. A tha khawp mai. Hnialna tur zawng zawng in rawn intlawh khalhsa vek a! :D Mahse thil pakhat ka lo notice daih zawk a chu..news ziah dan kalphung hi a ni. 5W's & 1H technique te leh Inverted pyramid style te hi lo 'google' ve teh u khai! Zoram tan hna inla thawk dawn zel si a!

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular Posts

Khiangawia khualzin kawng

ZORAM TODAY | September 1-14, 2015 - Fela Ngente Kum 1967 a ni a, Thailand rama Yasothon Province-ah chuan loneitu inngaitlawm leh ngilnei tak, taima em em bawk a awm a, a hming chu Yam a ni. An khuaah chuan nula zak thei lo ve tak a awm bawk a, ‘Joei’ tiin an ko thin. Kan hriat awlsam dan tur chuan Yam hi ‘Khiangawia’ kha a ni a, Joei hi ‘Vuani’ tia kan hriat kha a ni! He lemchan hmuhnawm em em hi a thupui chu ‘Yam Yasothon’ a ni a, kum 2005, September ni 8-a an tihchhuah tawh a ni. A hnuah part 2 leh 3 te an siam leh a, tunlaia lar em em hi Yam Yasothon-3 niin kum 2013, August ni 8-a an tihchhuah kha a ni. Yam Yasothon-3 Hei hi Khiangawia film thar ber a ni a, a thawnthu tlangpui chu kan hre nual tawh awm e. Khiangawia leh Vuani te chu an innei chho ta a, an fate pawh an puitling chho tan tawh. An fapa upa zawk Khiangmawia leh Khiangawia bialnu hlui Neihsungi fanu upa zawk Jawr-i te chu an inngaizawng a, Khiangawia fapa naupang zawk Khiangsata leh Neihsungi fanu naupang

Mizo thalaite chotu Indian Army Officer nula Lt. Babie Lalduhsangi

ZORAM TODAY | October 6-19 October, 2015 Tun hnaia Mizo nula chhuanawm berte zinga rawn inhlãngkai Lt. Babie Lalduhsangi chu a training zo chawlh hmanga a lo haw zawk lai kan kawm thei hlauh mai a, sipai officer a nih chhoh dan leh a chanchin hrang hrang kan zawt a, hun tha tak min pek avangin a chungah kan lawm takzet a ni. Babie Lalduhsangi hi kum 2014 October thlaah Officers’ Training Academy (OTA) Chennai-ah a lut thla a, hetah hian mipa leh hmeichhia training pawlh vekin inelna hrang hrangah mipa leh hmeichhia an thliar hran lo! A sam sei mawi em em mai chu mi dang rualin an nawr kawlhsak vek a. An training chhung hian harsatna zawng zawng hneh dan an zir ni berin a lang. A chang chuan darkar 3 chauh te mutna hun an nei a, mel tam tak tlan te a ngai a. Hriatna tizau turin zirna lam an bei reng bawk. Thla 11 an intuaihriam hnuah kumin 2015 September thla khan an zo (commissioned) ta a,  hetia an zawh hian Lieutenant (arsi 2 bel) puitling an ni ta a ni. Sipai officer ni

Hmuchhuaktu Prof. Lalnuntluanga

ZORAM TODAY | September 15-5 October, 2015 - Fela Ngente Prof. Lalnuntluanga, Mizoram University-a Dean, Students’ Welfare (DSW) ni lai leh, Environmental Science Department-a professor ni mek chuan research scholar eng emaw zat kaihruaiin a hnuaiah hian mi pathumin Ph.D an zo tawh a, Ph.D scholar kaihhruai (guide) mek mi 8 lai a nei bawk. A hnuaiah vek hian M.Sc. dessertation submit tawh mi 20 chuang an awm tawh. Prof. Lalnuntluanga hi September ni 24, 1975 khan Aizawl-ah a piang a, unau 8 zinga a upa ber a ni. Naupang harhvang leh duhawm tak niin Zemabawk Venglai-ah a seilian bawk. Zirna kawngah a tluang em em a, Nursery atanga Ph.D a zawh thak thlengin Mizoram chhungah vek a zir a ni. Ama insawi dan takah Durtlang pelin lehkha a zir ve ngai lo! Academic line-ah chuan Mizoram tihmingthatute zinga mi a ni a, zirtirna mai bakah zirbingna (research) lamah a kal nasa em em a, a thawhpuite leh a nauteho nen thil thar eng emaw zat an hmuchhuak tawh a, tun hnaiah sangha chi (spe

Mizo band lar The Prophets

ZORAM TODAY | November 3-16, 2015 - Fela Ngente An band hming i la hre ngai lo a nih pawhin LPS Top Chart (Top 10) a lang mek ‘Arora’ hla tal chu i hre ngei ang. Chu pawh i la en lo a nih chuan YouTube lamah han zawng la, ngaithla chhin teh. Beidawnna ruama t hu, hmalam huna beiseina nei tawh miah lo leh nun chaute chhawk zangkhai thei hla t ha tak hi i hriat loh kan duh lo. He hla avang hian mahni nunna lak duh em em tlangval pakhat chuan beiseina neih phahin beidawnna khur a t angin a tal chhuah phah asin. A TIRAH CHUAN Mizo Progressive Metal Band hmasa ber tia chhal theih turin October ni 25, 2009 khan ‘The Prophets’ hi din a ni a, an din kum hian hmalakna lian tham an nei lo. A kum leh (2010) a t angin nasa zawkin an bei a, a enga mah hmaa music video siam nghal ngawt chu t ha an tih loh avangin inelna hrang hranga tel chho phawt turin rilru an siam a. Tichuan,  Livewire MOOD INDIGO, 2011-a Sikkim khawpui Gangtok-a neihah an thawhrimna chu mal sawmsak niin pathumna d

Mobile phone i tlo zawk nan

ZORAM TODAY | September 15-5 October, 2015 Tunlaiah mobile phone tel lovin kan awm hleithei tawh lo a ni ber a. Mobile phone changkang tak tak a lo chhuak a, smartphone chi hrang hrangah application changkang leh tunlai ber ber kan dah ta rup mai. Kan nitin nuna a pawimawh tawh em avangin, mobile phone hi a tangkai a, engtin nge hmang ila a daih rei ang le? Mobile phone reng reng battery hmang a nih vek avangin battery chungchang han sawi hmasa ila. Mobile phone battery hi chi hrang hrang awm mah se, tunlaiah chuan Li-Ion hi hman lar ber a ni. He battery hi a thar lei zawh hlimah, a tlangpuiin darkar 4-5 chhung charge ngei ngei tur a ni. Hman vat kan duh thin avangin a thar tirha a charge mamawh zat pawh charge hman lovin kan khawih thin a, hei hian battery a titlo lo. Battery leh phone insîkna hi thlatin vawi khat tal tihfai ziah a tha hle. Charge pawh hi duh hun hunah charge tur a ni lo. A battery a zawh hma deuh, 9% vel a la awm lai hian charge chauh tur a ni a, battery e